O mundo de l’aragonés debant d’a nueva lei de no-luengas | Arredol

O mundo de l’aragonés debant d’a nueva lei de no-luengas | Arredol.

A mayoría d’as asociacions creye un trango ta zaga iste prochecto, acusau d’indeterminau, y de enrestida contra l’aragonés y o catalán

As asociacions de l’aragonés han feito publicos comunicaus y manifiestos ta amostrar a suya posición debant d’a lei de no-luengas que o gubierno PP-PAR . Os comunicaus os reproducimos integros y talcual han plegau ta la redacción, con a grafia emplegada por cadagún. Dende Arredol, amás hemos fablau con bells d’os suyos riprensetants ta que mos esplaniquen una mica más a posición debant d’o abantprochecto de lei, que o Consello Escolar d’Aragón ha refusau por indeterminau.

Nogará

L’Asociación Cultural Nogará-Religada quiere manifestar a suya funda preocupación per o que s’ha puesto conoixer de l’Abantprochecto de Lei d’uso, protección y promoción d’as luengas y modalidatz lingüisticas propias d’Aragón, anunciau per o Gubierno d’Aragón, y que suposa a derogación total d’a Lei 10/2009, aprebada en l’anterior lechislatura, exposando que:

– Ye un feito scientificament documentau y bien conoixiu en o mundo academico que en Aragón conviven historicament, en chunto a lo castellano, dos luengas romanicas bien caracterizadas y diferenciadas entre ellas y d’o castellano, que son luengas propias, orichinals y historicas d’a nuestra comunidat autonoma: Una luenga privativa d’Aragón, que s’ha denominau historicament aragonés, y unatra luenga, que compartida con atros territorios d’a Corona d’Aragón, ye conoixida internacionalment como catalán.

– A luenga aragonesa, historicament emplegada en quasi tot o territorio, y utilizada, con iste nombre, como luenga administrativa d’o Reino y as suyas institucions entre la Edat Meya, fue substituida per o castellano en buena parte d’Aragón, pero ye encara viva en qualques comarcas d’o nuestro territorio y s’expresa en quantas variedatz, que son partes constitutivas de l’aragonés. Parlar ixas variedatz ye fer servir distintas formas d’una mesma luenga, que tiene o nombre historico y scientifico de luenga aragonesa.

– A luenga aragonesa, per a suya fragmentación y a perda de transmisión cheneracional, ye seriosament menazada.  Iste periglo de desaparición d’un patrimonio cultural unico ye tamién motivo de preocupación internacional. Asinas, a UNESCO etiqueta l’aragonés como seriously endangered en o suyo Atlas Lingüistico Mundial d’as Luengas en Periglo, indicando un imminent periglo d’extinción. O Comité de Ministros d’o Consello d’Europa tamién ha manifestau a suya preocupación debant d’a situación d’as luengas propias d’Aragón, demandando explicitament a o Reino d’Espanya, como sinyant d’a Carta Europea d’as Luengas Rechionals u Minoritarias, una bastida churidica especifica que permita a protección d’o catalán y l’aragonés.

– L’abantprochecto presentau per o Gubierno d’Aragón, elimina as denominacions d’as luengas propias d’Aragón bien establidas per a tradición filolochica y lingüistica, y que s’han veniu emplegando sistematicament en a lechislación aragonesa, as institucions scientificas, a UNESCO, o Consello d’Europa, y o propio Gubierno Espanyol en os suyos informes sobre o cumplimiento d’a Carta Europea d’as Luengas Rechionals u Minoritarias.  As denominacions “lengua aragonesa propia d’a zona pirenaica y prepirenaica de la comunidad autónoma” y “lengua aragonesa propia de la zona oriental de la comunidad autónoma” son circumloquios sin sentiu que creyan confusión con a denominación d’a luenga aragonesa, fendo creyer que as dos luengas propias d’Aragón fan parte d’un mesmo sistema lingüistico. Amagar o nombre d’as luengas y a suya filiación no contribuyen brenca a la normalización y dignificación de l’uso d’as mesmas ni a la consciencia d’os suyos parladors, fundamental pa asegurar a transmisión cheneracional y per tanto, a suya conservación.

– L’amostranza de l’aragonés en as escuelas d’as zonas d’uso ye una condición necesaria y urchent, que s’ha de meter en marcha immediatament si se quiere dar a l’aragonés una oportunidat de supervivencia. Si a lei vichent no guarenciaba iste punto, y no s’han cumpliu tampoco os termins a los quals obligaba, a nueva propuesta encara rebaixa mas as oportunidatz d’as nuevas cheneracions d’aprender a luenga propia d’as suyas familias y lugars, condenando a l’aragonés a la extinción per falta de transmisión cheneracional.

– Unatro aspecto que chenera gran preocupación ye a existencia d’una sola Academia Aragonesa de la Lengua, encargada de fixar a norma lingüisticas d’as dos luengas propias, que puede esdevenir en situacions absurdas como a necesidat de regular bellas decenas de variedatz lingüisticas, u mesmo a creyación d’una mesma norma lingüistica pa dos la dos luengas propias d’Aragón.

– Pa rematar, a desaparición de dreitos lingüisticos que guarencia a lei vichent, ye un paso enta zaga en la dignificación de l’uso, a promoción y a preservación de l’aragonés, que son suposadament os obchectivos d’ista lei. Antiparte, a desaparición d’istos dreitos suposa un incumplimiento d’os articlos d’a Carta Europea d’as Luengas Rechionals u Minoritarias, tractau internacional ratificau per o Parlamento espanyol.

Per ixo, l’Asociación Cultural Nogará-Religada exiche a o Gubierno d’Aragón que desembolique, cumpla y faiga cumplir a lechislación vichent, y que qualsiquier modificación que se faiga a la mesma en l’exercicio d’a suya iniciativa lechislativa vaiga siempre en o sentiu de guarenciar a supervivencia u l’uso normal d’as luengas propias d’Aragón, y equiparar os dreitos d’os parladors d’Aragonés y Catalán con os d’a resta de ciudadans d’Aragón.

O Trango

As luengas propias d’Aragón, y más que más l’aragonés, se troban en una embolicada situazión lingüistica y soziolingüistica deban d’a presenzia de l’español como luenga dominán y a escasa transmisión chenerazional. Güe por güe, a UNESCO contina ficando l’aragonés en o listau d’as 7.000 luengas en risgo de disparixer mientras o sieglo XXI, estando a luenga que más pelingro tien en Europa Ozidental.

Dende a nuestra asoziazión, siempre emos esfendiu una autuazión que guaranzie t’as luengas propias d’Aragón uns dreitos parellanos a os que tiene o castellano, si bien creyemos menester que en o caso d’a luenga se prautique una politica de discriminazión positiba que aduye a fer menor l’azelerau prozés de perdida que en tiene.

En iste sentiu, y dimpués de presentar-se o nuebo esborrador de Lei de Luengas d’Aragón, dende l’Asoziazión Cultural O Trango queremos meter de manifiesto os rasgos de dita lei que nos leban a considerar-la como insufizién en o respeutibe a la protezión y guaranzia d’a superbibenzia d’a luenga aragonesa.

O texto tiene asaberlo de limitazións en materia d’educazión. Asinas, no se guaranzia o dreito a l’amostranza en as luengas propias (articlo 12). Tamién xublida tanto a importanzia d’o conoximiento d’a reyalidat lingüistica en a comunidat aragonesa como o menester d’estudios espezializaus tocán a las luengas propias en dembas unibersitaires (sacando l’articlo 24 y parte d’o 22 de l’anterior texto lechislatibo). Atro aspeuto a siñalar ye a manca de prezisión con respeuto a o escomenzipio de l’amostranza de as luengas propias en os países d’emplego istorico.

O debanproyeuto talla asabelo de dreitos en a demba de l’Administrazión. Encara que os fabladors pueden endrezar-se t’as administrazións publicas en as luengas propias, no se guaranzia a rispuesta d’istas en a mesma (articlos 18 y 19). Antimás, queda sacau o punto 5 de l’articlo 27 d’a lei anterior, en o que se guaranziaba estendillar formularios y textos administratibos d’emplego cutiano en as luengas propias d’Aragón u en bersións bilingües. Ta rematar, tampoco no se guaranzia a publicazión trilingüe d’os documentos ofiziáls d’as administrazións publicas (articlo 17).

Tocán a os meyos de comunicazión, creyemos que sería menester que o texto promobese l’emplego y dinificazión d’as luengas propias en os países d’emplego istorico a trabiés de desconexions territorials con programazión en ditas luengas, asinas como contenius informatibos y dibulgatibos en tot o territorio.

Antiparti, iste debanproyeuto presenta una notable manca de rigor en emplegar de contino a esprisión “zona de utilización histórica predominante” de l’aragonés enreligada ta l’área septentrional pirenaica y prepirenaica (articlos 2.2 y 5.a), cuan istoricamén ista luenga se fabló en toda a comunidat autonoma (fueras d’a zona oriental) antimás d’atras rechións como parti de Nabarra y puntos de l’interior d’a Comunidat Balenziana y mesmo Murzia.

Ta rematar, queremos reiterar que iste debanproyeuto de Lei, d’a mesma traza que l’anterior Ley 10/2009 de 22 de diciembre de uso protección y promoción de las lenguas propias de Aragón, fote os dreitos lingüisticos d’os fabladors d’aragonés mesos en a Declarazión Unibersal de Dreitos Lingüisticos aprebada por a UNESCO ta desichir a ofizialidat d’istas luengas en os paises en os que se fablan: (Articlo 15, punto 1) Toda comunidat lingüistica tiene dreito a que a suya luenga siga feita serbir como ofizial dentro d’o suyo territorio. Por tot isto, en un futuro proximo enzetaremos aizións.

Sociedat de Lingüistica Aragonesa

Una vegada conoixiu o texto reformau d’a Lei de Luengas,  Sociedat de Lingüistica Aragonesa, con siede en Graus, trobada en Secastilla en a suya Asambleya anyal, deseya manifestar ta la opinión publica as consideracions siguients:

-Creyemos positivo que a la fin no s’haiga derogau dita lei.

-Creyemos que o feito de no clamar especificament por o nombre que en filolochía lis pertoca a las luengas autoctonas ha estau un retalle, torpe y que no se’n amenistaba, motivau por custions extralingüisticas.

-Asinas mesmo, trobamos entivocada a eliminación d’una autoridat lingüistica ta las fablas de l’Alto Aragón, se diga como se diga, ya que en a critica situación d’as mesmas, s’amenista establir un ente scientifico que actue en un urchent y inmediato proceso de planificación lingüistica.

-A la fin, creyemos que a responsabilidat de como s’ha feito tot iste proceso de creyación y aprebación d’una lei de luengas en Aragón, caye de raso sobre qui ha puesto fer-lo china chana y con sensatez, en o suyo inte, y lo rezagaron y precipitoron de traza irresponsable por motivos electorals, muito más que en qui agora no ha feito que aplicar o suyo programa electoral.

Chusé Raul Usón

Ta Usón “yera de dar que iste gubierno teneba platero que quereba retallar a lei anterior”. Una lei, que seguntes l’editor de Xordica, yera un mal menor y que plegaba “muitos anyos dimpués d’os primers trangos, muitos anyos que no s’heban aproveitau dende os primers gubiernos de Marraco, a declaración de Mequinenza u a conselleria de Bada”, pero yera una lei que se fació “tardi y mal”.  Seguntes Usón, “cal fer pedagochía d’a luenga, y a lo menos un desembolique d’a lei anterior que “yera curta, pero no como ista, que suposa un astralazo, con a supresión d’o Consello Superior d’as Luengas y d’as Academias particlars de cada luenga”.

Pero amás, a ran presonal, y tamién colectivo, a Chusé Raúl Usón li preocupa a situgación d’o movimiento de l’aragonés. “Cal repensar”, mos diz, “a responsabilidat que tenemos en a situgación d’a luenga ta que no s’amorte de raso” y fer treslau ta la sociedat d’ista responsabilidat. Si a nueva lei de no-luengas “no creya ixa academia de l’aragonés, cal creyar un observatorio scientifico de l’aragonés, que siga un referent y que mos faiga plegar t’alcuerdos que faigan pervivir l’aragonés”.

 Consello d’a Fabla Aragonesa

A Chunta Direutiba d’o Consello d’a Fabla Aragonesa, reunita d’urchenzia o día 25 de chunio ta desaminar e balurar o nuevo abamproyeuto de Lei de Luengas presentato o día 19 de chunio por o Gubierno d’Aragón, deseyea esprisar o suyo permenamiento por as numbrosas restrizions que i fica, en contimparanza con a bichén Lei 10/2009, d’uso, proteuzión e promozión d’as luengas propias d’Aragón:

1. Pasa de 36 á 25 articlos.

2. Elimina cabos muito senificatibos d’os Requilorios

3. En puesto de referir-se á l’aragonés e á o catalán, l’abamproyeuto se refiere á “ras luengas e modalidaz lingüisiticas propias d’Aragón”, esprisión indeterminata, poco definita e tasamén rigorosa.

4. Reconoxe o dreito á fer uso d’as luengas e modalidaz lingüisticas propias d’Aragón nomás en as zonas d’emplego istorico predominán, cosa que resulta muito restritiba.

5. Elimina l’articlo 6 sobre tutela almenistratiba e chudizial ta protexer e fer efeutibos os dreitos lingüisticos.

6. En l’articlo 5 abuega ra zona de l’aragonés á ras “arias pirinenca e prepirinenca”, olbidando-se d’os Semontanos.

7. Elimina de raso o capetulo III que se referiba á o Consello Superior d’as Luengas Propias d’Aragón: no bi ha denguna referenzia á iste organismo.

8. S’eliminan as Academias de l’aragonés e d’o catalán e, en o suyo puesto, se creya solo que una, denominata “Academia Aragonesa d’a Luenga”, que os primers miembros serán desinatos por as Cortes

d’Aragón e por o Gubierno d’Aragón, con o que se politiza á o masimo a custión lingüística.

9. Por tot o testo, e muito siñaladamén cuan fa referenzia á l’amostranza, uso publico, meyos de comunicazión, etz. cambea o berbo “se guarenziará” por “se fomentará” u “se promoberá”, formulas que

sochieren menor compromís.

10.  En charrar d’as diferens formas de promozión d’as luengas (art, 11, antis 20), antimás de suprimir bels cabos, en toz,  dimpués de do diz “luengas”, adibe “e modalidaz lingüisticas”, cosa que caleba dar por

supuesto; pero o emplego d’a conchunzión copulatiba (no pas disyuntiba) fa imbiable u muito difízil a suya aplicazión.

11. En l’articlo 13 (antis 23) nomás espresa de forma imprezisa que “se fomentará ra suya amostranza”, pero elimina “como materia integrán d’o curriculo”.

12. Elimina l’articlo 24 que feba referenzia á ra presenzia d’as luengas en os estudios superiors e unibersitarios.

13. Elimina o punto 3 de l’articlo 26 que deziba que “o profesorato d’as luengas propias estará sozmeso á o mesmo rechimen churidico que o profesorato d’as demás materias d’o curriculo”

14. S’eliminan os puntos 2, 3, 4 e 5 de l’articlo 27, an que se concretaba o uso publico d’as luengas por os ziudadanos en as Instituzions e Almenistrazions publicas aragonesas.

15. Os conzellos podeban proponer (art. 3 d’a Lei 10/2009) a denominaziónd’a modalidá lingüística local; agora pueden establir (Desposizión adizional primera d’o nuevo abamproyeuto), dando dentrada á ra opinión

de politicos en feitos azientificos.

16. Se suprime a gradualidá, con plazos, en l’aplicazión d’a Lei (Desposizión adizional terzera), asinas como l’organo almenistratibo ta ra aplicazión d’a Lei (Desposizión adizional zinquena), o que puede estar endizio de que bi ha una radita boluntá d’aplicar-la.

17. Á ra fin, introduze una “Desposizión zircunduzidera” por a que se zircunduze a Lei 10/2009 de Luengas propias d’Aragón.

En resumen, á o nuestro parixer, o testo ye muito restritibo, mica angluzioso, mica rigoroso en o zientifico, politiza á o masimo  as custions lingüisticas e resulta d’aplicazión muito difízil. Ye una sintesis d’a bichén Lei 10/2009, pero suprime puntos importans. En puesto d’amparar e promober, suprime u abuega os dreitos lingüisticos d’os fabladors d’as luengas minoritarias d’Aragón.

Tanimientres enzide en l’atomizazión, manca d’una ambiesta clara de conchunto, en no reconoxer a luenga aragonesa ni a  luenga catalana e en olbidar-se d’o estándar supralocal ta uso en meyos  de comunicazión, cursos superiors de l’amostranza e Almenistrazions publicas. Deseyamos por tanto que s’amillore e se complete en o tramite parlamentario. E una begata que s’aiga amillorato, s’aplique. Á o nuestro chuizio no puede prezendir-se d’o reconoximiento espreso d’a luenga aragonesa, a suya amostranza ha á incluyir-se en o curriculo e tenerba que considerar-se o reconoximiento d’autoridaz lingüisticas ta o catalán (deberba estar o Institut d’Estudis Catalans) e ta l’aragonés (creyemos que deberba estar o Consello Asesor de l’Aragonés, organo responsable d’a normatibizazión drento d’o Consello d’a Fabla Aragonesa); en caso de tronar-lo á creyar, deberban desinar os suyos miembros entidaz academicas e d’estudios contrastatas, reconoxitas e representatibas: Unibersidá de Zaragoza, Instituto  d’Estudios Altoaragoneses, Consello d’a Fabla Aragonesa, etz.

O Consello d’a Fabla Aragonesa se mete á desposizión d’o Gubierno d’Aragón ta amillorar-lo en o posible e treballar dezididamén por a dinificazión, a proteuzión e a promozión d’as luengas propis d’Aragón, e muito espezialmén d’a luenga aragonesa, igual como biene fendo dende fa 36 añadas.

Chusé Inazio Nabarro

Ta o president d’o Consello d’a Fabla Aragonesa a nueva lei ye un disparate, que choca con os dictamens d’organismos internacionals, y mesmo contra os dreitos humans d’os fablants de l’aragonés y o catalán. Amás, politiza de raso a luenga, deixando en os concellos a responsabilidat de dar nombre a las luengas, rebaixando una lei que si no yera a millor a lo menos “yera ubierta ta ser amillorada y posar os alazetz d’un futuro millor ta la luenga”. En ixe sendito, o president d’o Consello,  creye que “encara somos a tiempo de modificar-la y amillorar-la”.

Francho Nagore

Ista nueva lei “ye una mala copia de l’atra”, diz Francho Nagore, que creye que “ye inadmisible” y tamién “inaplicable” ya que trestallan a luenga a voluntat politica d’os concellos, porque “busca trafucar y trestallar, ta retallar os dreitos d’os fablants” y malmeter o largo proceso de recuperación de l’aragonés.

Ligallo de Fablans Zaragoza

Ligallo de Fablans de Zaragoza beye o debanprocheuto de a nueba lai de luengas como una oportunidá politica ta silenziar o dreito de a poblazión aragonesa á espresar-se en a suya lengua.

Dende Ligallo de Fablans de Zaragoza, asoziazión que leba treballando por a reconoxedura, esfensa y espardidura de l’aragonés dende fa 30 añadas, queremos fer publica a nuestra desconformidá con o debanprocheuto de a nueba lai de luengas que quiere aprebar l’autual Gubierno d’Aragón. Si a lai aprebada en 2009 yera un chiquet insufizién trango ta la perbibenzia de l’aragonés, l’aprebazión d’a nueba lai proposada estará cuasi de seguras a suya carta de defunzión. Si con a lai de 2009 no li se atorgaba a nesezaria ofizialidá á l’aragonés, en a de 2012 sisquiá li se clama por o suyo nombre y s’imbenta o conzeuto de “modalidaz lingüisticas d’emplego en l’aria setentrional”. O mesmo cal dizir en o causo d’o catalán, si bien iste no se troba en a situgazión de menaza de disaparizión d’a luenga aragonesa (diz que una d’as que más d’Europa), ya que a suya bitalidá y perbibenzia ye guaranziada grazias á l’empente d’os nuestros bezinos.

Diz o nuebo testo que se guaranziará l’amostranza de l’aragonés en a suya “zona d’emplego istorico”, pero no sabemos pas cómo lo i ferá ni cuála estará ixa “zona istorica” (que en primeras abría d’estar cuasi tot o territorio aragonés) y con caráuter nomás que boluntario. Tamién diz que os aragoneses podremos enfilar-nos á l’almenistrazión en a nuestra luenga (u “modalidá lingüistica”), pero l’almenistrazión no tendrá la obligazión de fer serbir a mesma luenga ta risponder-nos… qué buen guión ta una zinta de Buñuel!

Amás de tot ixo, se prebeye a disaparazión de l’Academia de l’aragonés y d’o Consello Superior d’as Luengas, y se creyará una Academia Aragonesa d’a Luenga, ta normalizar igual l’aragonés que o catalán d’Aragón. Puestos á fer mezclallos estranios podrían incluyir-ie tamién o castellano d’Aragón y prebar de normalizar as tres luengas de bez como si estasen una sola.

Ta forro i bota, a nueba academia será formada por miembros eslechius por o Gubierno y as Cortes d’Aragón, sin contar-se con atras instituzions zientificas como a unibersidá, por o que ye de dar que estará prou politizidada. O Gubierno d’Aragón, dimpués de sentir as opinions d’os conzellos, declarará as zonas d’emplego istorico “setentrional” (aragonés) y “oriental” (catalán), por o que tamién en ista custión de seguras tamién prebalezerán os criterios politicos por denzima d’os filolochicos. Aora, os alcaldes ferán de lingüistas.

Por tot o debán dito refusamos o testo d’o debanprocheuto presentau y demandamos á o Gubierno d’Aragón que empente de traza dezidida a reconoxedura, ofizialidá y espardidura d’a luenga aragonesa ta no dixar que s’espalde, como un biello edifizio albandonau, una parti alazetal d’o nuestro patrimonio cultural y esenzia como pueblo dende fa treze sieglos.

Academia de l’Aragonés – Estudio de Filolochía Aragonesa

L’Estudio de Filolochía Aragonesa no ha feito garra comunicau oficial sobre a nueva lei de no-luengas, pero si que podiemos charrar con o suyo president, Manuel Castán.

Manuel Castán

Seguntes Castán “l’asunto no ha feto soque comenzar y calrá esperar a vere cóm acaba. Ye evident que i hei bells retrocesos y el mes important que no se nombren las dos lluengas, la desaparición de las dos academias, etc”. Manuel Castán quiere estar prduent “perque l’aragonés ye a una situación limite y cal aprofitar tota posibilidat que i haiga, dan lei, sin lei, dan una mala lei, dan una regular… En fin, que no mos podem posicionar de traza intransichent y que cal mirar de convencer, de fer pedagochía, de cambiar posicions, de trobar aliaus ta l’aragonés y de estar chuntos y dan calma. Perque ye evident que, si trencam puents, se perderán altros 4 anyadas y l’aragonés no se hu puede permitir.”

Social Widgets powered by AB-WebLog.com.

La Franja